کشاورزی فراسرزمینی، یکی از راهبردهای کلان برای تضمین امنیت غذایی و مدیریت منابع طبیعی، به معنای انجام فعالیتهای کشاورزی در کشورهای دیگر از طریق اجاره یا خرید زمینهای کشاورزی است. این راهبرد، در پی چالشهایی چون افزایش تقاضای جهانی برای غذا، محدودیت منابع داخلی (مانند آب و زمین قابل کشت)، و تغییرات اقلیمی شکل گرفته است. بسیاری از کشورهای جهان، بهویژه آنهایی که با کمبود منابع روبهرو هستند، برای کاهش وابستگی به واردات و بهرهبرداری از منابع طبیعی کشورهای میزبان به این شیوه روی آوردهاند.
در این مقاله به بررسی دلایل و مزایای کشت فراسرزمینی، چالشها و راهکارهای اجرایی آن میپردازد.
کشاورزی فراسرزمینی (Overseas Farming) به مجموعهای از فعالیتهای کشاورزی اشاره دارد که توسط یک کشور یا شرکت خصوصی در خاک یک کشور خارجی انجام میشود. این اقدام به عنوان یکی از راهبرد های کلان در راستای تامین مواد غذایی، کاهش فشار بر منابع داخلی و دسترسی به محصولات با کیفیت و قیمت مناسب شناخته میشود. عواملی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت جهانی، کاهش زمین های قابل کشت و کمبود منابع آبی، کشور های نیازمند را به سمت اجرای برنامههای کشت فراسرزمینی سوق داده است.
این فرایند معمولاً شامل موارد زیر است:
- اجاره یا خرید زمینهای کشاورزی: کشورها زمینهای کشاورزی را در مناطق مناسب از نظر اقلیمی و جغرافیایی برای تولید محصولات خاص اجاره میکنند یا میخرند.
- تولید محصولات کشاورزی: این محصولات معمولاً برای تأمین نیازهای کشور مبدأ تولید و صادر میشوند.
- مدیریت تولید و لجستیک: سرمایهگذار تولید را مدیریت کرده و محصول نهایی را به کشور خود یا بازارهای جهانی منتقل میکند.
این راهبرد تفاوت زیادی با تجارت محصولات کشاورزی دارد؛ زیرا در کشاورزی فراسرزمینی، کشور سرمایهگذار نقش مستقیم در تولید و زنجیره تأمین ایفا میکند.
کشورهایی نظیر چین، هند و عربستان سعودی، پیشتاز این نوع سرمایهگذاری ها بوده و با اجرای پروژه های مختلف در کشورهای دارای منابع طبیعی، توانستهاند به نیازهای روزافزون داخلی خود پاسخ دهند. در ایران نیز با توجه به کمبود آب و محدودیت های اقلیمی، توجه به کشت فراسرزمینی به عنوان گزینه ای اساسی در تامین نیاز های غذایی مطرح شده است.
مزایای کشت فراسرزمینی
الف) امنیت غذایی پایدار
یکی از مهمترین مزایای کشت فراسرزمینی، دستیابی به امنیت غذایی پایدار است. کشورهایی که به دلیل محدودیت منابع طبیعی، توان تامین نیازهای غذایی خود را ندارند، میتوانند با اجرای پروژه های کشت فراسرزمینی، نیاز های اصلی خود را از خارج تامین کنند. این راهکار، به ویژه برای کشورهایی که با بحران کمبود آب و تغییرات اقلیمی دستوپنجه نرم میکنند، اهمیت بسیاری دارد.
ب) کاهش فشار بر منابع طبیعی داخلی:
کشاورزی، از منابع آبی زیادی استفاده میکند و در کشوری مانند ایران که با بحران کمآبی مواجه است، استفاده از منابع آبی برای تولید محصولات کشاورزی همواره مورد نقد قرار گرفتهاست. با استفاده از کشت فراسرزمینی، فشار بر منابع آبی و زمینی داخلی کاهش مییابد و این امر میتواند به حفظ منابع طبیعی کشور کمک کند.
ج) دسترسی به فناوری و تجهیزات نوین کشاورزی:
کشت فراسرزمینی میتواند به دسترسی به دانش و فناوری های جدید کشاورزی کمک کند. کشورهای پیشرفته در حوزه کشاورزی معمولا از فناوریهای مدرن و روش های بهینه سازی شده برای افزایش بهرهوری استفاده میکنند. سرمایه گذاری در کشت فراسرزمینی در چنین کشورهایی، فرصت هایی برای انتقال فناوری به کشور مبدا فراهم میکند.
د) مزایای اقتصادی و کاهش هزینه ها:
برخی از کشورهایی که پذیرای کشت فراسرزمینی هستند، دارای شرایط اقتصادی و نیروی کار ارزانتری نسبت به کشور سرمایه گذار هستند. این امر میتواند هزینه های تولید را کاهش دهد و به صرفه جویی اقتصادی در تامین محصولات غذایی کمک کند.
چالش های کشت فراسرزمینی
با وجود مزایای بسیاری که کشت فراسرزمینی دارد، این روش با چالش ها و موانعی نیز مواجه است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم:
الف) ریسک های ژئوپلیتیکی و سیسات های داخلی کشور میزبان:
یکی از چالش های اساسی در کشت فراسرزمینی، مسائل ژئوپلیتیکی و سیاسی است. تغییرات سیاسی در کشور میزبان میتواند به شکل قابل توجهی بر دسترسی به محصولات و نحوه سرمایه گذاری تاثیر بگذارد. حتی ممکن است این کشورها در مقطعی، سیاستهای حمایتی خود از کشاورزان خارجی را تغییر دهند یا قوانین محدود کنندهای اعمال کنند.
ب) محدودیت های مالکیت زمین:
بسیاری از کشورهایی که به دلیل منابع طبیعی مناسب برای کشت فراسرزمینی جذاب به نظر میرسند، اجازه مالکیت کامل زمین را به سرمایهگذاران خارجی نمیدهند. این امر میتواند به عنوان مانعی بر سر راه سرمایه گذاری موثر و پایدار در کشت فراسرزمینی قرار گیرد که محدودیت های جدی در مالکیت زمین توسط خارجیان اعمال میکنند.
ج) هزینه های انتقال و لجستیک:
با وجود کاهش هزینه های تولید در کشور میزبان، هزینه های انتقال و ملونقل محصولات به کشور مبدا همچنان بالا است. علاوه بر این، مشکلات لجستیکی مانند تامین زنجیره سرد برای محصولات تازه و مسائل گمرکی نیز میتواند هزینه ها را افزایش دهد و کارآمدی این روش را تحت تاثیر قرار دهد.
د)مسائل اجتماعی و زیست محیطی:
سرمایه گذاری های خارجی در زمین های کشاورزی بعضا باعث بروز مسائل اجتماعی مانند تعارضات محلی و مخالفت جامعه محلی با حضور خارجیان میشود. از طرفی، بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی کشور میزبان میتواند منجر به تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت زمین های کشاورزی شود.
کشاورزی فراسرزمینی به عنوان راهبردی نوین برای تامین منابع غذایی و کاهش فشار بر منابع داخلی، توسط کشور های مختلف به کار گرفته شده است. در این بخش، به بررسی مثالهایی از کشت فراسرزمینی در کشور های مختلف و ارزیابی نتایج آن میپردازیم.
چین:
چین با جمعیتی بسیار زیاد و منابع طبیعی محدود، از پیشگامان سرمایهگذاری در کشت فراسرزمینی است. این کشور به منظور تامین مواد غذایی پایدار، به خرید و اجاره زمینهای کشاورزی در آفریقا، آسیای جنوبی و آمریکای لاتین پرداخته است.
چین در کشورهای آفریقایی نظیر اتیوپی و سودان، زمینهای گستردهای را برای تولید محصولاتی مانند ذرت، سویا و نیشکر اجاره کردهاست.
این کشور توانسته از این طریق، فشار بر منابع آبی و زمینی داخلی خود را کاهش دهد و در عین حال محصولات کشاورزی مورد نیاز خود را با هزینه کمتری تامین کند. این اقدام نه تنها باعث تثبیت قیمت مواد غذایی در چین شده، بلکه به افزایش امنیت غذایی این کشور نیز کمک کرده است. با این حال، برخی نگرانیهای اجتماعی و زیستمحیطی در کشورهای میزبان به دلیل استفاده بیرویه از منابع طبیعی گزارش شده است.
عربستان سعودی:
عربستان سعودی به دلیل شرایط آب و هوایی خشک و کمبود آب، قادر به تولید عمده محصولات کشاورزی نیست. به همین دلیل، این کشور سرمایهگذاری های فراسرزمینی گستردهای را برای تامین نیازهای غذایی خود به اجرا درآورده است.
عربستان در کشورهایی نظیر سودان، اوکراین و پاکستان، زمین های کشاورزی اجاره کرده و به کشت گندم، جو و سایر محصولات استراتژیک می پردازد.
سرمایه گذاری های عربستان در کشت فراسرزمینی، باعث افزایش دسترسی این کشور به منابع غذایی پایدار شده و وابستگی به واردات را کاهش داده است. با این حال، به دلیل نوسانات سیاسی و اقتصادی در برخی کشورهای میزبان، این پروژه ها با ریسک هایی مواجه هستند. برای مثال، در سودان با تغییرات سیاسی اخیر، برخی پروژه های عربستان تحت تاثیر قرار گرفته اند.
کره جنوبی:
کره جنوبی نیز یکی از دیگر کشورهایی است که به کشت فراسرزمینی روی آورده است. این کشور به دلیل کمبود زمین های کشاورزی و نیاز به تامین مواد غذایی برای جمعیت خود، به کشورهای دیگر روی آورده است.
کره جنوبی زمین هایی را در کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند فیلیپین و اندونزی اجاره کرده و به کشت محصولاتی مانند برنج و نخل روغنی پرداخته است.
این کشور توانسته است با این روش، به کاهش هزینه های واردات و تامین مستمر مواد غذایی دست یابد. اما پروژه های کره جنوبی نیز در برخی مناطق با چالش هایی مواجه شده است. به عنوان مثال، در فیلیپین، اعتراضات مردمی نسبت به حضور شرکتهای خارجی و نگرانی از تضعیف اقتصاد محلی، برخی پروژه ها را با وقفه مواجه کرده است.
امارات متحده عربی:
امارات متحده عربی به دلیل آب و هوای خشک و نیازهای گسترده غذایی، به سرمایه گذاری در کشت فراسرزمینی پرداخته است. امارات متحده عربی در کشورهای مختلفی نظیر مصر، رومانی و اسپانیا، زمینهایی را برای کشت گندم، جو و سبزیجات اجاره کرده است. امارات توانسته است به طور موفقی به تامین محصولات کشاورزی مورد نیاز خود دست یابد. پروژه های امارات در کشورهای اروپایی، به دلیل ثبات اقتصادی و سیاسی، از نتایج مثبت تری برخوردار بوده اند. اما در کشورهای آفریقایی و آسیایی، به دلیل نوسانات سیاسی و اجتماعی، برخی پروژه ها با چالش های اجرایی مواجه شدهاند.
______________
کشت فراسرزمینی در کشورهای مختلف، نشاندهنده موفقیت نسبی این استراتژی در تامین نیازهای غذایی و کاهش وابستگی به منابع داخلی است. از جمله نتایج مثبت آن میتوان به افزایش امنیت غذایی، کاهش فشار بر منابع طبیعی و دسترسی به محصولات با هزینه های کمتر اشاره کرد. با این حال، این استراتژی با چالش هایی نظیر ریسک های سیاسی، مشکلات مالکیت زمین، هزینه های لجستیکی و مخالفت های محلی مواجه است.
نتایج پروژه های کشورهای مختلف نشان میدهد که برای موفقیت در کشت فراسرزمینی، توجه به نکاتی همچون ارزیابی دقیق ریسکهای ژئوپلیتیکی، انعقاد قراردادهای بلندمدت و استفاده از فناوری های نوین ضروری است.
در کل، کشاورزی فراسرزمینی راهکاری موثر برای تامین امنیت غذایی است، اما نیازمند برنامه ریزی دقیق و سیاستهای حمایتی برای مقابله با چالش های آن است.
بدون دیدگاه