نیتروژن یکی از عناصر ضروری و پرمصرف برای رشد و بقای گیاهان است. این عنصر در چندین فرآیند حیاتی گیاهان نقش اساسی ایفا میکند و برای تولید سلولهای جدید و رشد سلولهای موجود در گیاهان ضروری است. در واقع نیتروژن عنصر رشد رویشی محسوب میشود و جزئی از اسیدهای آمینه است که در ساختار پروتئینها دخالت دارد. کودهای حاوی نیتروژن میتوانند مواد پروتئینی گیاهان را افزایش دهند، که برای ساختار و عملکرد سلولها و بافتهای گیاهی بسیار مهم است. نیتروژن نقش اساسی در ساختار کلروفیل و رنگ سبز برگها و فعالیت فتوسنتزی گیاهان دارد. حضور کافی نیتروژن به برگها کمک میکند تا سلامت و سبزینگی خود را حفظ کرده و فرآیند تولید غذا از طریق فتوسنتز را به خوبی انجام دهند. تولید غذای کافی در برگ برابر رشد و تولید عملکرد است. همچنین نیتروژن نقش مهمی در فعالیت آنزیمهای گیاهی دارد و به عنوان فعالکننده این آنزیمها عمل میکند. این فرآیندها به تولید و عملکرد گیاهان در تمام مراحل رشد و توسعه آنها کمک میکنند. نیتروژن محرکه اصلی رشد و توسعه گیاهان است، اما باید توجه داشت که نیاز گیاهان به سایر عناصر غذایی نیز حائز اهمیت است. برای عملکرد بهینه، تأمین همزمان نیتروژن و دیگر عناصر ضروری مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم ضروری است.
گیاهان مختلف به میزان متفاوتی به دریافت نیتروژن حساس هستند. برخی از گیاهان حساس به نیتروژن عبارتند از:
- گیاهان گرمسیری
گیاهان گرمسیری مانند برنج، ذرت و سویا نیاز بیشتری به دریافت نیتروژن دارند. این گیاهان برای رشد و تولید محصولات خود به مقادیر زیادی نیتروژن نیاز دارند و در صورت کمبود آن، رشد آنها متوقف میشود.
- گیاهان بذری
گیاهان بذری مانند گندم، جو و ارزن نیز به دریافت نیتروژن حساس هستند. اگر در این گیاهان نیتروژن کافی تأمین نشود، رشد آنها متوقف میشود و محصول نهایی ضعیف خواهد بود. بنابراین، در مزارعی که این گیاهان به صورت انبوه کشت میشوند، لازم است که نیتروژن به میزان کافی در خاک وارد شود تا رشد و سلامت آنها به طور مناسب ادامه یابد. با شناخت گیاهان حساس به نیتروژن، میتوان هنگام آزمایش خاک برای تعیین میزان مواد مغذی، متوجه کمبود نیتروژن شد و برای بهبود آن اقدام کرد. همچنین، میتوان از ابتدا برای کشت این گیاهان، خاک را از نظر نیتروژن غنی سازی نمود تا از خسارات ناشی از کمبود این عنصر جلوگیری شود.
علائم کمبود نیتروژن در گیاهان
کمبود نیتروژن به طور قابل توجهی رشد محصولات را محدود می کند. بنابراین، تشخیص به موقع و حل این مشکل از خسارت به محصول جلوگیری می کند. همچنین دانستن علل کمبود نیتروژن در گیاهان و اجتناب از آنها نیز مفید است .تشخیص زودهنگام مشکل، دستیابی به نتیجه موفقیت آمیز را تسهیل می کند. گیاهان دچار کمبود نیتروژن نازک، کم رنگ، دچار کلروز (زردی) و تولید میوه ضعیف هستند. با آگاهی از نحوه کنترل کمبود نیتروژن در گیاهان با روش های ارگانیک و شیمیایی، کشاورزان می توانند عملکرد محصول را حفظ کنند. سنجش از راه دور به کشاورزان در شناسایی زودهنگام این مشکل کمک می کند. به طور کلی علایم کمبود نیتروژن شامل :
- رنگ پریدگی و زردی برگها
- رشد ضعیف
- تأخیر در گلدهی و میوهدهی
- کاهش راندمان محصول
- افزایش رشد ریشه
می باشد که در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت.
ریزش برگها و زرد شدن آنها یکی از علائم کمبود نیتروژن در گیاهان است. کمبود نیتروژن باعث میشود گیاهان قادر به تولید کلروفیل به میزان کافی نباشند. این مشکل معمولاً در برگهای قدیمیتر و پایینتر در گیاه رخ میدهد. همچنین، کمبود نیتروژن میتواند باعث کاهش توانایی گیاه در تولید انرژی و تغذیه شود که در نتیجه آن، رشد سالم گیاه متوقف میشود. بنابراین، تأمین میزان کافی نیتروژن برای گیاهان بسیار ضروری است تا بتوانند به طور بهینه رشد کنند.
نکته: زرد شدن همیشه ناشی از کمبود N نیست و مستواند دلایل دیگری نظیر کمبود Mg،Fe،S،Zn،K یا استفاده از علف کش باشد.
نیتروژن یکی از عناصر مهم برای رشد و توسعه گیاهان است. کمبود نیتروژن میتواند به علت نقص در تهیه پروتئینها و اسیدهای آمینه، باعث رشد ضعیف گیاهان شود. همان طور که گفته شد برگهای گیاهان کمبود نیتروژن را با زرد شدن نشان میدهند. علاوه بر این، گیاهان ممکن است در اندازه کوچکتری رشد کنند و دچار عقب ماندگی در تولید محصول شوند. از آنجا که نیتروژن عاملی مهم در تولید کلروفیل است در نتیجه، کمبود نیتروژن میتواند به کاهش عملکرد گیاهان و رشد کم گیاه منجر شود. از طرفی گیاهان برای رشد و تکامل به عناصر مغذی از جمله نیتروژن نیاز دارند که یکی از عناصر اصلی در فرایند گلدهی و تشکیل میوه در گیاهان نقش می باشد. بدون مقدار کافی نیتروژن، گیاهان نمیتوانند فرایندهای متابولیک و تولید انرژی را به خوبی انجام دهند. بنابراین، گلدهی گیاهان با کمبود نیتروژن با تاخیر روبرو میشود و ممکن است منجر به کاهش تعداد و کیفیت گلها شود. در نتیجه، برای جلوگیری از تاخیر در گلدهی گیاهان، لازم است که مقدار کافی نیتروژن در خاک تامین شود.
کمبود نیتروژن در خاک می تواند موجب تحریک رشد ریشه گردد. زیرا گیاه برای دسترسی به نیتروژن بیشتر ریشه را گسترش میدهد تا در عمق بیشتری بتواند به دنبال این عنصر حیاتی باشد. گیاه این مکانیزم را برای تأمین نیتروژن خود اتخاذ می نماید و در مقابل در شرایطی که نیتروژن به مقدار کافی موجود باشد رشد ریشه کاهش یافته تا از مسمومیت گیاه جلوگیری گردد.
عوامل موثر کمبود نیتروژن در گیاه
یکی از دلایل کم شدن نیتروژن در گیاهان میتواند نقص در جذب نیتروژن از خاک باشد. گیاهان برای جذب نیتروژن به وجود آمونیوم (NH4+) و نیترات (NO3–) در خاک نیاز دارند. در صورتی که این مواد در خاک کم باشد، نیتروژن نمی تواند به گیاه برسد. هم چنین در مواردی که خاک درگیر عوامل شیمیای، زیستی و کمبود آب است، جذب نیتروژن توسط گیاه کاهش مییابد.
آبیاری غیر اصولی از دیگر دلایلی است که باعث کمبود نیتروژن در گیاهان می شود. آبیاری زیاد و غیر اصولی می تواند باعث شستشوی نیترات شده و آن را از در دسترس گیاهان دور می کند. افزایش pH خاک نیز از دیگر دلایل کاهش دسترسی گیاه به نیتروژن به حساب می رود. عوامل دیگری مانند تنشهای محیطی مانند حرارت بالا و تغییرات شدید در نور و روشنایی نیز میتوانند باعث کاهش نیتروژن در گیاهان شوند. از دیگر عواملی که باعث می شود گیاه نتواند نیتروژن کافی جذب کند، سرما و خشکی هوا است. بنابراین گیاهان در چنین فصلهایی به مراقبت بیشتری نیاز دارند. این تنشها میتوانند باعث کاهش فعالیت ریشه گیاه، کاهش جذب نیتروژن و کاهش فعالیت آنزیمهای مرتبط با فرآیندهای جذب و استفاده از نیتروژن در گیاه شوند.
درمان کمبود نیتروژن در گیاهان
برای درمان گیاه باید ابتدا دلیل این کمبود را شناسایی کرد و سپس اقدام به رفع آن نمود. اگر دلیل کمبود نیتروژن، pH نامناسب خاک باشد که باید آن را اصلاح کرد. یکی از روشهای متداول برای درمان کمبود نیتروژن، استفاده از کودهای حاوی این عنصر است. مانند کود مایع آلی هموزیست که به راحتی توسط گیاهان جذب میشوند و نیاز آنها به نیتروژن را تأمین میکنند. میتوان این کودها را در زمانهای نزدیک به آبیاری و زمانهایی که گیاه بیشتر به نیتروژن نیاز دارد، اضافه کرد. این محصول به گیاهان کمک میکنند تا نیتروژن را به طور مؤثر جذب کرده و نیاز آنها را برآورده کنند. در نتیجه، گیاهان قویتر و سالمتر خواهند شد و رشد و سلامت آنها بهبود خواهد یافت.
سایر منابع اصلی تأمین نیتروژن که در کشاورزی ارگانیک گسترده استفاده می شوند شامل موارد زیر است:
- استفاده از کمپوست: کمپوست تهیه شده از مواد آلی تجزیه شده مانند ضایعات گیاهی، کود حیوانی و ضایعات غذایی منبع عالی نیتروژن آزادشونده تدریجی است.
- استفاده از کود حیوانی: فضولات کاملا پوسیده شده حیواناتی مانند گاو، طیور، گوسفند و اسب می تواند نیتروژن مورد نیاز برای گیاه را تأمین نماید.
- گیاهان تثبیت کننده نیتروژن: لگوم هایی مانند لوبیا، نخود، یونجه و شبدر می توانند نیتروژن جوی را تثبیت کرده و هنگام استفاده به عنوان کود سبز، خاک را غنی کنند.
موارد دیگری مانند پوست بادام زمینی، کوکوپیت، کود سبز، برگ درختان و خاکستر چوب نیز قادر به تأمین نیتروژن خاک هستند. مزیت این روش های ارگانیک این است که نه تنها نیتروژن را جایگزین می کنند، بلکه ساختار خاک، ظرفیت نگهداری آب و فعالیت میکروبی را نیز بهبود می بخشند. این امر به گیاهان سالم تر و مقاوم تری منجر می شود که قادر به مقابله با کمبود نیتروژن هستند. کاربرد و زمان بندی مناسب این اصلاحات آلی برای مدیریت موثر نیتروژن حائز اهمیت است.
توجه: این نکته را در نظر بگیرید که براحتی نمیتوان از روی علائم ظاهری نوع کمبود را تشخیص داد. چراکه کمبود برخی عناصر اثرات مشابهی روی ظاهر گیاهان میگذارند و کار تشخیص را با مشکل مواجه میکنند و حتی انواع تنشهای محیطی غیرزنده و بیماریها نیز ممکن است علائم مشابه کمبود عناصر غذایی در گیاهان ایجاد کنند.
بدون دیدگاه